Entrevista María Ruído

"O meu traballo esixe unha mediación, non comeza e se esgota no visionado"

W&W:Work&Words é unha mostra coproducida entre o Centro Galego de Arte Contemporánea e o Museo de Arte Carrillo Gil, en México, que recolle a creación de María Ruído (Pidre, Ourense, 1967), dende as súas performances de finais dos 90 até as súas últimas creacións en vídeo. Está na sede do MACG, e poderemos vela no CGAC entre o 17 de decembro e o mes de febreiro de 2010. Unha entrevista de Lara Rozados.

Como naceu a iniciativa da mostra?

O CGAC e o Museo de Arte Carrillo Gil acordaron facer intercambio de artistas, e por parte do CGAC mandáronse dossiers. O Carrillo Gil traballa con artistas que, malia seren novos e non ter o seu traballo excesivamente museificado, teñen corpo de traballo abondo para facer unha mostra individual. A miña mostra é, máis ca unha retrospectiva, unha mirada sobre un corpus de traballo que chega a 12 anos, e onde se ve unha evolución.

E o seminario, en colaboración co Programa de Estudos de Xénero da UNAM?

Pola miña traxectoria no feminismo, coñecía o traballo deste programa, e parecíame boísimo. Foi unha experiencia importante para coñecer o traballo de moitas mulleres que participaban nel, e tamén unha oportunidade para unir ámbitos de acción que me interesan moito: o museo, o cinema e a universidade ou academia. Foi unha experiencia moi boa: durou dous días, e nas dúas sesións de catro horas tivemos 20 ou 30 persoas, con moitísima entrega e entusiasmo, algo que non acontece en Europa. Somos seres demasiado alimentados.

Como formulou alá a mostra, e como a vai formular aquí, cando veña ao CGAC para finais de ano?

O meu traballo, cando funciona en sala, esixe unha mediación, non comeza no visionado e se esgota no visionado. Quixen construír unha especie de lugar de traballo, de reflexión, achegando textos relacionados coas instalacións (vídeo e vídeo-performance, sobre todo). A diferenza é que aquí a miña obra xa é máis coñecida, e a montaxe da exposición vai ser máis complexa: con Rosebud vou facer unha desmontaxe de material, entre o de entrevistas e o de arquivo.


As lecturas son diferentes...

Nós estamos inseridos no ciclo de consumo, e en México son moito máis críticos. O ano pasado foi o 40 aniversario dos asasinatos do 68, e para este é o centenario da Revolución. Teñen unha postura moi belixerante: se a recepción de Rosebud en Europa se caracterizaba porque temos unha historia bastante común (as ditaduras española, portuguesa e grega tiñan contacto, tense moi presente a II Guerra Mundial), alí non existiu unha ditadura formal, pero si contextos de represión moi dura. En calquera caso, a mirada que propuxen non era cara dentro, senón comparativa, pondo en conexión as políticas de memoria de Gran Bretaña coas nosas.

Cal é a evolución que podemos atopar en W&W:Work&Words?

A primeira parte sitúase no meu traballo entre mediados dos 90 e o 2000, tres accións relacionadas co traballo sobre o corpo (Operación Peter Pan (Hansel y Gretel), Cronología e La voz humana). Despois hai outra parte máis relacionada co concepto de traballo, dende o feminismo, no capitalismo (velaí Ethics of care, Tiempo real e Ficcións anfibias). A última ten que ver con como se constrúe a memoria colectiva, fundamentalmente a través do imaxinario cinematográfico, e temos, distantes no tempo, A memoria interior e o Plan Rosebud, un proxecto que desenvolvín durante tres anos. Vese un salto cualitativo e cuantitativo, non tanto en canto a lonxitude como a corporeidade, potencialidade. Rosebud está máis próximo ao cinematográfico, funciona tamén fóra do espazo expositivo. Agora mesmo vai para Nova York.


Os corpos e a produción

Espazo, corpo e tempo, e como os regula implicitamente o capitalismo, son unha constante na súa obra.

Ten bastante que ver coas reflexións sobre o concepto de subxectividade, de corporeidade, como o Estado controla a través del a nosa vida diaria. Calquera forma de traballo implica pór o corpo a traballar, é algo en que investigo dende a miña tese, e que sinalo cando me preguntan polo paso da performance ao vídeo: é coma o paso do corpo individual ao corpo colectivo, cando empecei a abordar a historia de meus pais, emigrantes. A creación dun corpo común, dunha clase traballadora, é fundamental para estudar os procesos históricos.



Voz Humana


"O persoal, máis que político, é económico". Falemos de feminismo e loita de clases...

Aprendín do feminismo a non entender a política como o que se nos vende. Vai moito máis alá ca ser unha cuestión de partidos e de eleccións, ten que ver coa nosa praxe como suxeitos. Algo moi interesante que descubrín cando empecei a investigar en feminismo era o descoñecemento da nosa historia máis próxima. Moitas mulleres atoparon que os seus compañeiros de esquerda, os máis revolucionarios, eran uns reaccionarios para certas cuestións. O marxismo tradicional non contempla o xénero, e isto veuse despois no socialismo real. Tamén é interesante o discurso que asociou o feminismo coa burguesía. Pero clase e xénero son dous conceptos interrelacionados. Para min, a grande revolución do século XX foi a través da loita das mulleres. A teoría crítica, o movemento queer, o feminismo poscolonial contemplaron outras variables alén das económicas, e foron artífices do gran cambio.

Cales son as relacións entre mirada, poder, e dominación simbólica? Ten reflexionado sobre a violencia...

Ter unha cámara na man xa é un exercicio de poder. En canto ao tema da violencia, non me gusta traballar en cousas en que non poida entrar de primeira man, facer un traballo moi corporal. Sentíame algo vouyeur... Penso que todas as mulleres, e tamén os homes, temos unha experiencia moi clara do que é a violencia simbólica. Nas miñas primeiras performances traballei moito sobre ela, especialmente sobre a aprendizaxe do masoquismo, sobre esa educación sentimental horríbel que temos e que é o primeiro chanzo da violencia, a través dos contos infantís. Pero despois deixei de traballar nese ámbito. Non quero representar a ninguén, non me gusta o concepto ese de "darlle voz á xente".

Dixo "Impórtanme máis os mecanismos e dispositivos dos relatos, que contar a historia". Sitúase vostede como mediadora máis que como creadora?

Hai unha renuncia explícita a que haxa testemuños ou persoas que contan a súa propia experiencia. O meu interese non é historiográfico, o que me interesa é como sen contan os relatos, quen os lexitima, quen se apropia da plusvalía simbólica, por exemplo, da II República, tanto dende a esfera académica como dende a mediática. A edición, o proceso de montaxe en si xa é unha gran manipulación, por iso o que quero facer no CGAC é dar a coñecer o material que non entrou na edición final, todo fragmentado, para que cadaquén poida crear a súa propia construción narrativa. Unha especie de Rayuela. Amais, é un proxecto que está feito con cartos públicos, non é meu. Ese material ten que ser accesíbel.

De feito, carecemos de acceso ao material, temos narracións elaboradas. Como se construíu a Historia, "do documento ao monumento"?

Somos incapaces de arquivar, de gardar as nosas imaxes e palabras. Xa non é a miña propia xenealoxía, á miña xeración enteira custounos moito acceder a ela. É importante fixarse nos mediadores, en quen constrúe o relato. A cuestión do acceso aos arquivos é un tema gravísimo, existe unha privatización, tremenda, non están dixitalizados, son carísimos, tes que desprazarte moito para acceder a fragmentos pequenísimos... Buscando material sentíame coma cando era pequena e a bibliotecaria me trataba coma se os libros fosen seus. Estas políticas de memoria encamíñanse que non se fagan relecturas, a incapacitarnos para outra lectura que non sexa a hexemónica.

Vostede pon moito interese na súa obra por evidenciar a montaxe, a mediación.

Dende logo, é unha declaración de principios. A miña posición ideolóxica está moi clara, e afástase dese discurso que quere naturalizar o relato que nos conta, non evidenciar que é un construto. O "así son as cousas e así llelas contamos" dos informativos. Pero eu non quero esconder que existe unha montaxe.